مولانا همتی انگورانی از شاعران توانا ودر عین حال ناشاخته اواخرقرن دهم هجری و اوایل قرن یازدهم است. از او دیوان شعری به زبان ترکی آذری یادگار مانده است. جلد اول آن شامل قصاید و غزلیات است که در مناقب مولای متقیان حضرت علی (علیه السلام) سروده است، وجلد دوم قصاید و غزلیات عرفانی است.
مولانا همتی در روستای انگوران از شهرستان ماهنشان متولد شد. همانند بیشتر حکما و علمای قرون گذشته به سرزمینهای گوناگون سفر کرد، و در نهایت به زادگاه خود برگشته و همانجا به شهادت رسیده و مدفون گشته است.
دارنده ی نسخه خطی دیوان همتی او را از "اهل حق" می داند، ولی خود شاعر خود را از اعتقادات "اهل حق" که از جمله ی آنها اعتقاد به حلول و تناسخ است، مبرا دانسته است.
در ضمن غزلی می گوید:
عشقیلن بو عرصه ده میدان اری دیر همتی مشرک و منکرلرین باغرین اری دیر همتی
خارجی و ناصبی، مروانی و مشرک دگیل تابع آل علی، حق لشگری دور همتی
نور آلمیش خاک پاییندن بصیرت اهلیدور پیرو شاه ولایت، حیدری دور همتی
اتحادی و حلولی، فلسفی دن دور ائدن نطقوی دن هم حروفی دن بری دور همتی
پیشواسی، رهنماسی،رهبری اثنی عشر قول و فعلی حقه لایق جعفری دور همتی
آنچه کهنسالان روستا می گویند در قبرستان سره یال که قبر مولانا همتی هم در آن واقع است، قبور زیادی وجود داشته که بر سنگ قبر اکثر آنها لفظ"شهید" نقش بسته بود. متاسفانه بهنگام احداث عمارت خانی از تمام آن سنگها برای بنای عمارت استفاده شده است بجز سنگ قبر مولانا همتی بر جای خود حفظ شده بود که این خود نشانه ی محترم بودن ایشان در بین اهالی از دیرباز است.
سنگ قبر مزار مولانا با «ستاره هشت پر»( ستاره هشت پر در زمره نمادهای اسلامی است. این نماد در بخش‌های مختلف هنر اسلامی نظیر معماری، خطاطی، طراحی و .... به کار رفته است. )حاشیه بندی شده است.
اما اینکه این نبرد، با چه عنوان و دقیقا در چه تاریخی در این محل رخ داده ، آیا از تعرضهای دولت عثمانی بوده است یا خیر ؟ جای تحقیق است ونیاز به کمک محققان و آگاهان از مسائل تاریخی.
بی شک معرفی این شاعر توانا مرهون زحمات ارزشمند آقایان استاد محمد رضا کریمی و رضا قاسمپورمیباشد که امیدواریم باچاپ شدن دیوان شعر مولانا همتی انگورانی به ثمر بنشیند. انشاﺀ الله باعث تلاش جوانان این منطقه در جهات معنوی بشود.
غزلهایی از مولانا همتی انگورانی:
ای ساچون وصفی شب قدر و رخون بدر منیر خلق ایچینده بی بدل سن، حسن ایچینده بی نظیر
عشقیلن یولداش اولوب حسن اقلیمین گزدیم تامام دهر آرا گلمز اله، سن تک نگار دلپذیر
عارضون فردوس، اوْنا خال و خطون حورو ملک چشمه کوثر دهانون، لبلریندیر شهد و شیر
پیچ طره ندن مگر بیر عقده آچمیش باد صبح گرد عطریندن اوْنون دوتدو هوا بوی عبیر
«همتی» شول زلفی چوگان دلربانین عشقینه عاشیقه بو عرصه ده باش اوْیناماقدور ناگزیر
**********************
ظاهر ائتدی عارضی دؤرونده تا اول ماه خط قتلینه بو خیل عشاقین گتیردی آه خط
آه کیم اهل نظر آئینه سین دوتدو غبار چکدی اول مه صفحه ی رخسارینه ناگاه خط
آرتدی سودای جنونیم سبزه ی خطون گؤروب ائیلدی من بیدل و دیوانه نی گمراه خط
اهل عشقی هر بیری بیرطوریلن ائیلر هلاک گاه چشم و گاه ابرو، گاه خال و گاه خط
لوح محفوظ الهی دیر حبیبین صورتی «همتی» درک ائیله اول لوح اوزره بسم الله خط
- ۹۴/۰۴/۲۸